Featured Post

'UNO Thupuan, Bawhzui tur' chu eng nge?

Ni 15.3.2019 (Zirtawpni)-a Mizoram Assembly Budget Session neih mekah MPC Party MLA Pu Vanlalhlana Private Resolution put luh 'UNO Thupuan bawhzuina tur' thu, rorel lai MNF Sorkarna hnuai ngeia pawm a lo ni ta hi a ropui hle. Mi tam tak chuan kan chik lo mai thei a, kan vei pha lo mai thei bawk. 'Chu chu eng nge ni?' 'Eng nge a awmzia?' kan ti liam mai mai a ni thei a.

Hei hi a pawimawh hle mai a, ramhnuk tawk thil, ram leh hnam veitute tan chuan ngaihnêp chi hauh loh, sorkar tawh dangin kan ram rorelna sang ber Assembly House-a an la rel ngai loh pawm a'n ni ta hian MNF-in Mizo hnam thinlung (Mizo Nationalism) a la put thukzia leh a la kalpui chhunzawm zelzia a rawn tifiah hle.

Assembly House meuhin a pawm, Mizoram sorkarin a bawhzui tur ni ta chu PU RUALKHUMA HMAR thuziak aṭang hian i lo zirchiang leh teh ang.

UNO THUPUAN HRILHFIAHNA
            - Rualkhuma Hmar

Pathian Hnam thlan  Rinnaa Israel kan inti mathlawn lovin Kristianna lo luh hnua kan Hnam Politics kal zelah a kawtawp kan thleng chho mek a. Chutah chuan kum 2007 Sept, ni 13-a UNO Thupuan pawimawh tak hi hriat chiana engtianga bawhzui tur nge tih hi Ram leh Hnam Politics tak tak veitute tan hmalakna tur pawimawh tak a ni.

He thupuan ṭobul: Indopui II-na British leh a thawhpuite tana zalenna (Independent) Atlantic Charter dungzuia lo inhawng taah khan ram tam tak an independent a. India, Burma, Pakistan-te pawh hi chutah chuan an tel. Keini Mizo Lalten British an lo ṭanpuia indopui a zawha Independent thei mai kha, khatih laia kan Political Party (Mizo Union) hruaituten an lo thlan sual avangin India hnuaiah kan lut a, tun hi kan thleng ta a ni.

Indopui II-na zawha Independent hmu ve ta mai lo ram 68-te tan kum 1960 khan UNO-in awpbeh ramte tan decolonization a puangchhuak leh a. Ram 68 zinga 54-te chuan Independent an hmu nghal a, ram 6-te chuan Protectorate State la nih an thlang a, e.g. Greenland etc. UNO thu ang zelin.

KUm 20 a lo vei leh chuan (1980-ah) UNO chuan ngaihtuahna thar a lo nei leh ta a. Colonial Countries-te zinga chhiar ve si loh, mahse hnam dangten an awp tlat si, keini Mizote ang hi khawvelah tam tak an lo awm a, chunghote chu Tualṭo Hnam (Indegenous Peoples)  tiin an vuah a. Kum 1982 aṭangin kumtin karkhat awh session Geneva-ah an lo nei ta a. A hmingah Working Group on Indegenous Peoples (WGIP) Session an ti.

UNO-ah kan lut ve ta: Hetianga Tualṭo Hnam awpbeh UNO-ina a ngaihtuah tur zingah hian a duh duh, a phur phur a tel ngawt theih loh. UNO-in a ngaihtuahnaa tel tura thil ṭul 4-te chu:-

1) Hnam (Nation) an nei tur a ni.
2) Ram (Territory) chenna bial chiang leh fel tak an nei tur a ni.
3) Khawvel Map-ah fel takin rinhual theih an ni bawk tur a ni.
4) Ṭobul hran an nei tur a ni.
Hengte hi UNO mithiam (expert) hmaah ZORO hruaituten (Pu R.Thangmawia RIP etc) kum 1999-a Geneva-a interview an lo hmachhawn naah pawm tlakin an lo chhang fel ta a ni. Heta ṭang hian kumtin UNO-ah he Tualṭo thu sawia palaiin kan lokal thei ve ta a ni.

Tichuan le, he Tualṭo-te chanvo ngaihtuah bik tur Human Rights Council an din ta a. Chu Council chuan UN General Assembly-ah pharhin, UN Declaration on the rights of Indigenous Peoples chu 13th Sept, 2007 khan an passed ta a ni.

Hemi an pass ṭum hian UNO Member 193 aṭangin 158 an kal a. He thupuan article 46 hi ram 144-in a tha e, a dik e, i tihhlawhtling ang tiin ban an phar a, ram 4-in an duh lo a, ram 10 an tualdawih. A ṭha titu zingah India, Myanmar, China pawh an tel. India sorkarah hian tih takzeta nawr kan la awm lo hrim hrim a. He thupuan avang hian ram 17-in independent an hmu dawn.

1) USA awp ram 3,  2) UK awp ram 9, 3) UNO awp ram 1.
4) France awp ram 1, 5) New Zealand awp ram 1, a dang pahnih chu ka hre ta lo.

India pawh dikna ngaina ram a nih ve ngai chuan UNO-a a ban pharna chu a zahin a tihlawhtling ngei tur a ni.

He thupuanah hian keini Zoram tan chuan step 2 a awm thei ang. Step khatna chu tuna Mizoram chhunga ram leilung leh a hausakna zawng zawng, Forest hovin ka ram ka ram an tih hi kan ta a ni leh vek ang. Hei hi chu State-a sorkarna kan chan veleh a tih theih mai a ni. Step 2-na chu, Myanmar, Bangladesh hnuaia Zofate luah chin nen ram khata kan awmna tura hmalak a ni a, chu chuan a duh reiin a har deuh ang. Step khatna hi kan kutah a awm e. A bawma ar awm, a kawngka hawng renga chhuah tum chuanglo bawm chhunga virkual vel mai mai ang lek i ni lovang u.

He UNO thupuan hi i bawhpelh tawh lovang u. Duhthusamah chuan May thla chhung hian kan Party hian India sorkarah Memorandum thehlut ngei ila, mipuiah nasa takin zirtir bawk ila.

He UNO thupuan Article 46 zinga a pawimawh lamhnai zual deuhte chu a hnuaia mite hi an ni:-

UNO thupuan, Article 46 zingah tuna kan tana hriat tur pawimawh zual deuh nia langte lo tarlang ila -

Article -1: Tualto hnamte chuan a mimalin emaw, a huhovin emaw, UNO Charters leh Universal Declaration of Human Rights leh International Human Rights Law-te’n an sawi leh pawm, mihring Dikna chanvo channa kawngah zalenna an nei a ni.

Article -2 : Tualṭo hnamte chu midangte nen an intluk tlangin  midangte ang bawkin zalenna an nei a. Tin, a bik takin Tualṭo hnam nihna thuah an Dikna Chanvo chu thleibikna tel lovin an hmang thei a ni.

Article - 3: Tualṭo hnamte chuan duhthlanna kawngah zalenna an nei. Chu zalenna hmang chuan ram inrelbawlna leh ei leh bar, khawtlang leh hnam nunzia chawikanna kawngah an duh dan anga hmalak theihna an nei a ni.

Article - 4: Tualṭo hnamte chuan an duhthlannain anmahni bil politics thil te, dan leh hrai te, ei leh bar kawnga hmasawnna te, khawtlang leh hnamzia vawn nun leh changtlunna kawngah dikna chanvo an nei a ni.

Article - 10: Tualṭo hnamte chu an ram emaw, ram  bung luah lai aṭangin tharuma nek chhuah tur an ni lo. Ram neitu phalna la hmasa lo chuan midang kuta pek theih a ni lova, ram neitu phalnaa hawh leh zangnadawmna pek a nih ngawt loh chuan.

Article - 21: Tualṭo hnamte chuan dipdal lohin ei leh bar leh khawtlang hmasawnna turin an thawk thei a, zirnaah te, hnathawhnaah te, inchher hriamna kawngah te, hriselnaah te, khawtlang himnaahte Dikna chanvo an nei.

Article - 26(1): Tualṭo hnamte chuan an ram luah lai leh a leilung hausakna an luah lum sa leh an ta sate chungah chuan neitu nihna an nei a ni.

Article - 28(1): Tualṭo hnamte chuan an ram luahlai chhuhsak, hmansak emaw, tihchhiatsak chungchangah a hlutna phu tawk a dang pek emaw, a ngai anga siamṭhat leh emaw a theih loh chuan a phu tawk zangnadawmna an dawng tur a ni.

Article - 38: Sorkar rorelna chuan Tualṭo hnamte nena inberawn leh thawkho chungin he thupuan chhuah hi hlawhtling turin a ṭul ang zel hma an la ang.

Heng bakah hian Tualṭo hnamte tana dikna chanvo 30 zet hi kan dikna chanvo atana UNO-in a puan hi a la awm a ni.

NB: Kum 2002 Sept thla khan India Prime Minister Atal Behari Vajpayee chuan, “Punjab aṭanga India Hmarchhaka mi tute emawin UNO dan anga helai hi ka ram a ni an tih chuan India leh khawvel hian kan dodal thei lovang (tharum tel lovin) tih thu UNO-ah a sawi a ni.

Source: WhatsApp

Comments

Popular Post

MLA LAD Fund hman theihna leh hman theih lohnate

Windows leh Android-ah Mizo Ṭawng dik takin i chhu tawh ang u

Sailam Lal Bengkhuaia Pasalṭha Chawma, James Winchester thata a fanu Mary Winchester sala mantu - Chungtea

Ramhuai ûm bo a ni em? - Mary Winchester Zoluti

Mizo Doctor hmasa - Hmunṭha khaw lal daktawr