Featured Post

Sailam Lal Bengkhuaia Pasalṭha Chawma, James Winchester thata a fanu Mary Winchester sala mantu - Chungtea

Eng hnam pawh hian, an ram leh hnam humhim tur hian tha leh zung an chhuah ṭhin a. An nunna hial thapin ram leh hnam tan an in pe ṭhin. Chutiang mite chu Hnam Pasalṭha tiin kan sawi ṭhin. Ka pu Chemchawma pawh hi chutianga mi inpe; a khua leh tui tana tha leh zung lo seng a, Mizoram chhanna'na nunna hial thapa British dote zinga tel a ni.

Pasalṭha Chemchawma nen kan inkungkaih dan

Pasalṭha Chemchawma hi a hming dik tak chu, Chhungchungnunga a ni a. A naupang lai hian naupang chum beng buang leh duhawm tak; mitmeng zim deuh leh bui deuh chuk a nih avangin, ṭhenawm khawvengte'n koh duatna'n Chemchawma an ti ṭhin a. Chu chu a len hnu thleng pawhin kohna'n an hmang ta zel a, a hming pangngai aiin a lo a lar ta zawk a. Koh hlenna'n an hman phah ta a ni.

Ka pu Chawma hian, Unau pianpui pakhat Airuma a nei a. An unau hian, Pasalṭha an ni ve ve a, mi pangngai aia thahleipu; mi chak leh thahrui ngah niin an sawi ṭhin a ni awm e. Ka pu Airuma hi chu Sailamah Lal Bengkhuaia thirdeng (Lal thirdeng)-ah a awm a. Ka pu Chemchawma thung erawh chu Bengkhuaia khawper, a farnu a ṭhuttir (a makpa Zangkuna hoin), Kawlriah a awm thung. Vanduaithlak tak maiin, ka pu Chemchawma hian fa a nei thei lo a, nupa rekin Kawlriah hian an awm a ni. Sailo Lalte'n kan Sai ramchhuahna an tichereu e. Kan ram humhalh a ngai an tih avangin kum 1871 January ni 23 khan Alexandrapur thingpui huan runnaah tel vein, chumi ṭum chuan, James Winchester thatin a fanu, Mary Winchister chu salah a man ta a ni.

Mary Winchister sala a man chhan pawh "fa a neih loh vang leh a fa awtin Mary hi a fa ni turin a hawn ta" niin ka pi te leh ka pa te chuan an sawi. Lal Bengkhuaia Fapa Lalhrima Sailo kha kum 1988-ah Kawlriah a in dang ta a. Hemi ṭum hian, ka pu Chemchawma unau Airuma fapa Dolenga chu Lalhrima chuan Lal Sadawt (Puithiam) ni turin Kawlriah a hruai thla ta a ni.

Dolenga hian, Kawlria lo awmsa Chemchawma chu a zuk fin ta a, ka pu Chemchawma te nupa hian fa an neih loh avang leh upa lam an lo nih ve tawh a vangin; ka pu Dolenga te hian chhawmdawl chhoin, an khawsa ho a. Pu Chawma nupui a thih hnuah phei chuan, ka pu Dolenga nupui ka pi Thanghnuaii chuan a enkawl chawt a, a borala dawm hlumtu pawh a  ni ta nghe nghe. Ka pu Chemchawma hi kum 90 mi niin kum 1915 May ni 7 khan Ngawr (Tuberculosis) natna avangin a boral ta a ni.

Tichuan Dolenga hian fapa pahnih a nei a. A upa zawk chu Lalpianga a ni a. A nau zawk chu Thanseia a ni. Lalpianga chuan fapa pahnih a neia chungte chu a upa zawk Chuauṭhuama a ni a, a nau zawk chu Lianhmingthanga a ni. Anni hi Kawlriah hian an piang hman a, Chuauṭhuama hi ka pa a ni. Fa u zawkin, kan pu Chemchawma Kawlhnam leh Fei hi an inrochung chho zel a, vawin ni thlengin kan la kawl ṭha ta reng a ni.

Pasalṭha Chawma tu leh fate vahvaih dan

Kum 1931 a lo her chhuah chuan, Mizoram Bawrhsap Mac Call-a hmuh turin Mizote'n drama an chang a. Chu drama-ah chuan, Lal Bengkhuaia pasaltha ten Alexandrapur an run kha an chang a ni. Sap an thata mingo naupang sala an man kha Bawrhsap Mc Call-a'n a hmuhin a thinrim thar thut mai a. Drama changtute leh a buaipuitute chu a vuain a um darh ta chum chum mai a ni. "Chawma chu khawiah nge a awm" tiin, a inhrosa nasa viau a ni awm e. "Chawma leh a tu leh fate thah vek tur! Kan hriat loha dam chhuak te an awm chuan Sawrkarah hna pawh an thawk thei lo ang" a ti ta a ni.

Chumi avang chuan Lalin Chawma tu leh fate chu a hum ngam ta lo a, hetih hun lai hian ka pu Dolenga te, Chawma te chu an boral tawh a. Dolenga nupui Pi Thanghnuaii hnenah chuan Lalin "In in hmunah hian awm kan duh a, ramdangah insawn teh u" a tih avangin, Lallunghnema Sailo khua Sialsukah an pem ta a ni. Dolenga fapa Thanseia pawh chu a nute Lalin khua aṭanga a chhuahtir hnu kum hnihnaah Kawlri aṭangin, an sahimna zawng turin Lalin a nute a chhuahtir ang bawkin kum 1933-ah Burma (Kawlram) lamah an pem ta bawk a ni. Vawin ni thlengin ka hmu ve ta lo, mahse ka pa te, ka pi te'n Burma an pem dan te an sawi chu ka hria a ni. Ka pa damlai kha chuan, chhung inkhawma ṭawngṭainaah "Burma-a kan chhungte veng ang che" tih hi a chham tel ṭhin.

Ka pa nau Lianhmingthanga pawh kha Khawchhiar hna leh Zirtitu hna thawk theiin lehkha a zir ve a, mahse Britsh-in Mizoram an la awp avangin, sawrkar hotute'n Chawma thlah (tu leh fate) a ni tih an hriat chhuah a hlauh avangin Zirtirtu hna pawh chu a thawk ngam ta lo a ni. Chawma tu leh fate chu tuma'n an nihna an sawi ngam lo a, sawrkar hotute'n an hriat chuan thah a tihchimit a tum avangin, British hun lai kha chuan hlauthawng leh ralṭi reng rengin hun an hmang ṭhin a ni.

Mizoram India-a a luh thleng pawh khan hlauhthawnna lian tak a awm avangin ka hriat ve phakah pawh ka Pi te'n Pu Chawma chanchin min hrilh dawn chuan kawngka an khar phui veka zawi te tein mi hriat hlau takin min hrilh ṭhin. Ka nu pawh khan ka pu Chawma Fei leh Kawlhnam kan kawl pawh hi rei fe in hnuaiah a phum bo bawk a ni. Pu Chawma silai erawh hi chu chhui chhuah ngaihna kan hre tawh lo a, a khuangcher bo hmiah mai a ni.

Mary Winchester (Zoluti)

Ka pu sal man Zoluti hi a lar ta ber chu a ni a. Kan chhungkaw thu inhlanchhawn dan leh ka pi, ka pa nu Rozingi kum 100 damin min hrilh dan chuan, Zoluti kha Chawma hian "Thla thum hmel hmuin Kawlriah hian a awmpui a, fa a neih loh avangin a duat hle a. Artui chhum leh Buhhawp ngatin a chawm a ni" a ti. "A hmelte a danglama Bengkhuaia hlauthawngin Sailamah a la thla a. Sailam aṭangin Sapho te'n an la kir leh ta a ni" a ti. Hei hi vawin ni thlenga Mary Winchister an lak let lehna hmun hi kan chhungkaw thu inrochhiahah chuan kan thlahtute kan pi leh pute chuan Sailam aṭanga lak let a nih thu an sawi. Kawlriah chuan kan pu Chawma chuan, Thla thum chu a kawl a ni tih chiang takin an sawi thung.

Tunlaiah hemi chungchangah thu inchuh a awm avangin, kan chhungkaw thu inrochhiah zel hi keini Chawma tu leh fate chuan kan ṭanna a ni. Sailam leh Serchhip tana ṭan loh lam ni loin, kan chhungkaw thurochhiah hi dikah kan ngai a kan pawmin ka pi leh pu te thu inhlanchhawnah hian kan ding nghet tlat a ni.

Kristianna leh Alexandrapur run inkungkaihna

Kan Kristianna leh he rammutna hi sawi zawm a ni fo ṭhin a. A uar zualte chuan Kristianna lo luhna chhan pakhatah an ngai bawk a ni. Kristianna nen in zawmna awm loa sawitu awm chhun chu kan Mizo ziakmi te zingah, kan Pachuau pui ka pa hmingpui ni bawk, Rev. Chuauṭhuama hi a ni. Ani pawh hi demna tur a awm lo a, dem ngawt theih pawh a ni bik lo. Ama mimal ngaihdan a sawi a ni mai a, ngaihdan thuhmun vek hek lo le! Mahse, he Alexandrapur run hian British sawrkar Parliament a nghawng tak avangin leh Kristian Mission thleng a nghawng chhoh avangin Chanchinṭha hrilh vat vat duhna leh veina a len phah ta a ni.

Comments

Popular Post

MLA LAD Fund hman theihna leh hman theih lohnate

Windows leh Android-ah Mizo Ṭawng dik takin i chhu tawh ang u

Mizo Doctor hmasa - Hmunṭha khaw lal daktawr

Mizoram Sana - The Mizo Meridian